PAN

Imię: Pan

Status: bóg

Rodzice: Hermes i Dryope

Dzieci: Iynks (z Echo), Krotos (z Eufeme)

Atrybuty: syringa (tzw. fletnia Pana)

Rzymski odpowiednik: Faun

Patronat: bóg lasów, pasterzy i trzód pasterskich

Główne miejsce kultu: Arkadia, Ateny

HISTORIA:

Pochodzenie Pana kręte jest jak ścieżki, którymi zwykł był chodzić. Najczęściej uznaje się go za syna Hermesa i nimfy Dryope, którą ten uwiódł w arkadyjskim lesie, choć w gronie podejrzanych znajdują się także inna nimfa – Ojneis – małżonka Odyseusza Penelopa (którą posłaniec bogów miał nawiedzić pod postacią tryka), a także... koza Amaltea. Jakby nie było, krótko po narodzinach został porzucony – jego brzydota tak przeraziła matkę, że ta uciekła, gdy tylko go ujrzała. Maleństwem zaopiekował się boski ojciec, zabierając go na Olimp i karmiąc nektarem i ambrozją.

Pan nie zaznał szczęścia wśród bogów – stał się istnym obiektem żartów i drwin. Obrażony, szybko się stamtąd wyniósł, by zamieszkać w ukochanej także i przez Hermesa Arkadii. Całym sercem pokochał proste, pasterskie życie. U boku ludzi strzegł swych stad, dbał o ule, uczestniczył w wiejskich zabawach, umilał swym towarzyszom czas grą na piszczałce, a popołudniami drzemał w cieniu drzew. Nie stronił także od uganiania się za dziewczętami i nimfami, które wytrwale ścigał po arkadyjskich lasach.

Przez swoją brzydotę wzbudzał wstręt płci przeciwnej i często był nieszczęśliwie zakochany. Po raz pierwszy ulokował swe uczucia w nimfie Pitys, jednak ta wolała zmienić się jodłę niż dłużej znosić jego zaloty. Innym razem wybrał prześliczną Syrinks i ścigał ją jeszcze wytrwalej. Dziewczyna, nie mogąc dłużej znieść rozpaczliwej ucieczki, poprosiła bogów o litość i ci – podobnie jak wcześniej Pitys – zmienili ją w trzcinę. Zrozpaczony Pan zrobił sobie z niej piszczałkę, zwaną później syringą od imienia nieszczęsnej nimfy lub fletnią Pana. Nigdy nie rozstawał się z tym instrumentem (choć istnieją mity, w którym podprowadza mu go Hermes, bezczelnie sprzedając go Apollowi jako swój wynalazek). Wytrwałość w zalotach jednak opłaciła się, gdyż w końcu uległy mu Echo i Eufeme, z którymi nawet miał dzieci. Chełpił się też, że niejednokrotnie skosztował wdzięków menad Dionizosa, z którym zresztą chętnie się trzymał.

Żyjąc na co dzień z ludźmi, był im niezwykle życzliwy. Rzadko odmawiał pomocy, zwłaszcza jeżeli dotyczyła ona spraw pasterskich czy myśliwskich. Miał jednak swoje kaprysy, na przykład nie znosił, gdy ktoś przeszkadzał mu w popołudniowej drzemce. Potrafił wówczas zsyłać na ludzi nieoczekiwany, zmuszający do nagłej ucieczki strach, zwany później od jego imienia panicznym. Jak się jednak okazało, raz ów strach bardzo się ludziom przydał. Pan zesłał go na armię perską w czasie bitwy pod Maratonem (490 r. p.n.e.), za co wdzięczny lud ateński postawił mu świątynię.

PRZYDOMKI:

• Ajgipan – Kozi pan

KULT:

 Jako bóstwo głównie niższych warstw społecznych, Pan odbierał cześć o charakterze bardziej indywidualnym niż państwowym. Jego wyznawcami byli głównie pasterze i myśliwi, którzy prosili go o opiekę nad stadami lub powodzenie w łowach. Jego kult powiązany był także z dionizosowymi orgiami, w których sam miał chętnie uczestniczyć.

Głównymi wyznawcami Pana byli Arkadyjczycy, ale najsłynniejsza jego świątynia znajdowała się w Atenach. Wzniesiono ją na północnym zboczu Akropolu na pamiątkę zwycięstwa nad Persami w bitwie pod Maratonem. Archeolodzy odkryli ją pod koniec XIX w.

W sztuce:

Pana najczęściej przedstawiano jako młodego, pokracznego mężczyznę o koźlich nogach, rogach i brodzie, zaś jego nieodłącznym atrybutem była syringa. Towarzyszył zazwyczaj pasterzom lub wyznawcom Dionizosa.

Sprawdź Źródla

Tekst: verien      |     prawa graficzna: Jamnik_sst     |           Korekta: verien