HERMES

Imię: Hermes

Status: bóg

Rodzice: Zeus i Maja

Dzieci: Euander (z Temis), Kefalos (z Herse), Hermafrodyt (z Afrodytą), Sylen (z Kybele), Pan (z Dryope), Autolikos (z Chioną), Dafnis (z nieznaną z imienia nimfą), uchodził również nieoficjalnie za ojca Syzyfa i Odyseusza

Atrybuty: uskrzydlony kapelusz (petasos) i sandały, kerykeion (kaduceusz); święte zwierzę – kogut, kozioł, czasem wąż, święta roślina - palma

Rzymski odpowiednik: MERKURY

Patronat: kupcy, podróżnicy, złodzieje, opiekun pasterzy i trzód, bóg sił witalnych

Główne miejsce kultu: Arkadia

HISTORIA:

Nimfa Maja, córka Atlasa i Plejone, zamieszkiwała samotnie niewielką jaskinię w arkadyjskich górach. Jej niezwykła uroda zainteresowała Zeusa, który nawiedzał ją nocami, w tajemnicy przed zazdrosną żoną. Wkrótce z tego związku począł się syn, któremu rodzice – by uśmierzyć gniew Hery – nadali imię Hermes.

Niedługo po porodzie Maja zostawiła swego synka w kołysce, a sama oddaliła się, by załatwić swoje sprawy. Hermes, tylko na to czekając, wymknął się z jaskini i udał się na pobliskie pastwiska, gdzie pasła się trzoda Apolla. Zmyliwszy pasterzy, ukradł stado i sprytnie zacierając ślady, zapędził zwierzęta w pobliże jaskini swej matki, gdzie starannie ukrył ich obecność. W międzyczasie zabił jeszcze żółwia, z którego skorupy sporządził pierwszą w historii lirę, a następnie wrócił do kołyski, gdzie natychmiast zasnął.

Apollo szybko dowiedział się o kradzieży. Odszukał złodzieja i mimo protestów Mai nakazał Hermesowi zwrot stada. Mały bóg do niczego się nie przyznał i obu musiał rozsądzić ich ojciec, Zeus. Hermes oddał trzodę przyrodniemu bratu, jednak Apollo zainteresował się jego nowopowstałą lirą. W zamian zaproponował mu magiczną leszczynową laskę – kerykeion. Hermesowi przypasowała taka wymiana. Od tamtej pory obaj bogowie stali się bliskimi przyjaciółmi.

Gdy dorósł, Hermes niezwłocznie udał się na Olimp, by zająć należne mu miejsce wśród bogów. Nieco nadużył gościnności potężnego ojca, gdyż wiedziony złodziejskim instynktem, zaczął podkradać Olimpijczykom ich ulubione bądź niezbędne do pracy przedmioty. Próbował nawet dobrać się do piorunów Zeusa, jednak oparzył się i został przyłapany na gorącym uczynku. Rozgniewany władca bogów wygnał go z Olimpu, jednak szybko ochłonął i przywołał syna z powrotem. Nadał Hermesowi funkcję boskiego posłańca i herolda, co bardzo przypadło do gustu młodemu bogu. Stał się chyba najbardziej zapracowanym Olimpijczykiem, wypełniał bowiem nie tylko polecenia Zeusa, ale i chętnie wyświadczał przysługi pozostałym bogom. Czuwał nad podróżnymi, udzielał swego błogosławieństwa kupcom i... złodziejom – cenił bowiem inteligencję i  spryt. Z rozkazu swego stryja pomagał duszom trafiać do Hadesu. Często udzielał swojej pomocy herosom, szczególnie upodobawszy sobie Perseusza i Odyseusza. W wolnych od pracy chwilach towarzyszył swemu bliskiemu przyjacielowi, Apollowi, lub powracał do rodzinnej Arkadii, gdzie pomagał pasterzom i umilał im czas grą na flecie.

Ze względu na nawał obowiązków nigdy się nie ożenił, lecz miał na koncie nieco romansów, przypieczętowanych spłodzeniem potomka. Z Afrodytą - wdzięczną za okazane wsparcie podczas jednego z licznych jej sporów z Hefajstostem – miał syna Hermafrodyta, który swą urodą zauroczył nimfę Salmakis. Zakochana dziewczyna wciągnęła go pod wodę, gdy szykował się do kąpieli w źródełku i tak ciasno splotła się z nim w uścisku, że zlali się w jeden dwupłciowy organizm. Z pewną nimfą spłodził Hermes syna Dafnisa, który wychował się wśród sycylijskich pasterzy. I on padł ofiarą kobiecej miłości, albowiem zazdrosna o niego nimfa Nomia oślepiła go, gdy zamroczony winem legł z inną dziewczyną.

Z piękną Chioną doczekał się Autolikosa, słynnego króla-złodzieja, dziadka mistrza podstępu, Odyseusza. Sam Odys uznawany był niekiedy za hermesowego syna, podobnie jak koryncki król Syzyf – najwidoczniej ludzie uznali, że ich wręcz legendarny spryt nie był dziełem przypadku. Według niektórych mitów Hermes spłodził też z Kybele Sylena, nauczyciela i przyjaciela Dionizosa, jednak większość opowieści pomija jego udział w historii tego bożka.

Miał Hermes jeszcze wielu synów – w tym najsłynniejszego Pana, którego osobie zostanie poświęcony osobny artykuł.

Jako posłaniec bogów i zaufany poseł Zeusa, Hermes przewinął się w wielu mitach, najczęściej jako towarzysz ludzi i herosów. Nierzadko to na jego barkach spoczywał obowiązek ukrywania miłostek swego ojca bądź wydostawania z tarapatów jego kochanek – dla przykładu musiał uwolnić zamienioną w jałówkę Io spod straży stuokiego Argosa. Był obecny przy narodzinach Ateny – to on rozłupał czaszkę boskiego ojca. Jako prawa ręka Zeusa udał się także razem z nim na Ziemię, by sprawdzić, czy ludzie przestrzegają boskich praw. Ugoszczeni jedynie przez ubogich Filemona i Baucis, zamienili odwiedzone miasto w jezioro, a ich mieszkańców – w żaby. Pobożni staruszkowie zostali kapłanami w świątyni, w którą zamienił się ich dom, a gdy nadszedł ich czas, zamienili się w splecione ze sobą drzewa. W ten sposób spełniło się ich jedyne życzenie, jakie zdradzili bogom, pragnącym się odwdzięczyć za gościnę – żadne z nich nie chciało oglądać śmierci drugiego.

PRZYDOMKI:

• Krioforos – Dobry Pasterz,
• Trismegistos – Po Trzykroć Wielki,
• Agoraios – jako opiekun handlu i agory,
• Argeiphontes – Zabójca Argosa
• Nomios – Pastewny,
• Promachos – Pogromca,
• Psychopompos – Przewoźnik Dusz,
• Chthonios – Podziemny.

KULT:

U zarania greckich dziejów Hermes czczony był jako bóstwo falliczne, przynoszące szczęście, płodność i witalność. Roztaczał swoją opiekę nad stadami i sprawiał, że się mnożyły. Pierwsze jego wizerunki to kamienne fallusy stawiane przy drogach, które z czasem ewoluowały w posążki brodatego starca z obnażonym, monstrualnym penisem. Później zaczęto identyfikować go z bogactwem i powodzeniem w interesach, stąd jego patronat nad kupcami.

Z jego pierwotnym kultem wiązał się też zwyczaj obrzucania kamykami głazów leżących przy rozdrożach – miało to zapewnić podróżnemu bezpieczną drogę i powrót do domu. Z czasem takie głazy zaczęto zastępować kapliczkami Hermesa, w których składano drobne ofiary jako wotum za opiekę (szczególnie dużo było ich w dzikiej, górzystej Arkadii).

Nie do końca jasna jest geneza opieki tego bóstwa nad złodziejami i oszustami – nie wiadomo czy to oni docenili jego spryt i wypuścili w świat opowieści podkreślające jego talenty w tym kierunku czy też właśnie te mity spowodowały, że zaczęto identyfikować go z ludźmi tego pokroju. Jakkolwiek by nie było, Hermes miał cenić sobie przede wszystkim inteligencję i pracowitość – ludzie gnuśniejący w bezczynności mogli liczyć tylko na jego pogardę.

W sztuce:

Upowszechniły się dwa wizerunki Hermesa: jeden przedstawiał go jako mężczyznę w średnim wieku z krótko przystrzyżoną bródką, drugi – bardziej popularny – jako przystojnego młodzieńca o delikatnym, wręcz chłopięcym typie urody. Oba miały nieodmiennie stałe elementy: uskrzydlony kapelusz o szerokim rondzie, który zwano petasos, sandały takoż wyposażone w nieduże skrzydełka, kerykeion (zwany także z łacińska kaduceuszem) – leszczynową laskę oplecioną przez dwa węże – oraz niedbale narzuconą na ciało podróżną chlamidę.

Najsłynniejszy i najpiękniejszy posąg Hermesa – Hermes z małym Dionizosem dłuta Praksytelesa – można do dziś oglądać w muzeum w Olimpii.

Sprawdź Źródla

Tekst: verien     |     prawa graficzna: Jamnik_sst     |           Korekta: verien